مناطق مستعد خطر

فعالیت بسیاری از صنایع به گونه‌ای است كه با موادی كه احتمال انفجار آنها وجود دارد، سرو كار دارند و از این رو ماهیتی خطرناک دارند. سیلوهای ذخیره سازی مواد، کارخانه‌های فرآوری كه حجم بالایی از مواد پودری را حمل می کنند، ‌معادن ذغال سنگ و ... همگی مولد و عاملی را در بر دارند كه احتمال آتش سوزی و انفجار است. مثالهای دیگری را نیز می توان مطرح کرد از جمله شركتهای تولیدی نفت و گاز، ایستگاههای توزیع مواد سوختی، كشتی های حامل محموله های مواد شیمیایی، پایانه های ذخیره سازی مواد در بنادر، مراكز نگهداری تانكرها، صنایع تولید كاغذ ،‌كارخانه هایی كه با گاز كار کنند و حتی پمپ های بنزین مثالهایی از این مناطق خطر هستند

مناطق خطرناک به مناطقی گفته می شود که غلظت گاز های قابل اشتعال ، بخارات و يا غبارهاي قابل انفجار در آن وجود دارد. در تعریفی دیگر که (Atmospheres Regulations DSER (Dangerous Substances Explosive ارائه نموده است، مناطق خطرناک به مناطقی اطلاق می شود که غلظت‌های از یک اتمسفر قابل انفجار(از نظر کمّی) در آن وجود دارد که نیازمند اقدامات احتیاطی ویژه ای جهت حفاظت از ایمنی و بهداشت کارگران است. در این تعریف این مناطق ، مناطقی هستند که پتانسیل بالایی از انفجار در شرایط غیر نرمال در آنها وجود دارد. مناطق خطرناک به چند دسته تقسیم می‌شوند که در اصطلاح به آنها Zone می‌گویند، Zone ها بر اساس فرکانس رخداد در طی یک دوره زمانی مشخص، تعیین می شوند. به طور کلی تقسیم بندی Zone ها عبارتند از :

الف: برای مناطقی که شامل گاز های قابل انفجار، بخارات و ذرات ریز است :

1. Zone 0: به مناطقی گفته می شود که یک اتمسفر قابل انفجار شامل مخلوطی از هوا ، گاز های قابل اشتعال ، بخارات و ذرات ریز این گاز ها به صورت دائم یا بیشتر اوقات برای مدت طولانی در آنها وجود دارند.
2. Zone 1: به مناطقی گفته می شود که احتمال وجود یک اتمسفر قابل انفجار شامل مخلوطی از هوا ، گاز های قابل اشتعال ، بخارات و ذرات ریز این گاز ها به ندرت در شرایط نرمال فرایندی در آنها وجود دارد.
3. Zone 2 : به مناطقی گفته می شود که احتمال وجود یک اتمسفر قابل انفجار شامل مخلوطی از هوا ، گاز های قابل اشتعال ، بخارات و ذرات ریز این گاز ها در شرایط غیر نرمال فرایندی برای مدت کوتاهی در آنها وجود دارد.

ب:  برای مناطقی که شامل گرد و غبار قابل انفجار (Dust) است:

1. Zone 20: به مناطقی گفته می‌شود که یک اتمسفر قابل انفجار شامل مخلوطی از هوا و ذرات گرد و غبار قابل احتراق به صورت دائم یا بیشتر اوقات برای مدت طولانی در آنها وجود دارند.
2. Zone 21: به مناطقی گفته می شود که یک اتمسفر قابل انفجار شامل مخلوطی از هوا و ذرات گرد و غبار قابل احتراق به ندرت در شرایط نرمال فرایندی در آنها وجود دارد.
3. Zone 22 : به مناطقی گفته می شود که یک اتمسفر قابل انفجار شامل مخلوطی از هوا و ذرات گرد و غبار قابل احتراق در شرایط غیر نرمال فرایندی برای مدت کوتاهی در آنها وجود دارد.

سيستم‌هاي حفاظت دستگاه‌هاي برقي

اين سيستم‌ها به روش‌هاي گوناگون و با شرايط مختلف حفاظت را از دستگاه‌هاي برقي انجام مي‌دهند، كه مهم‌ترين آنها عبارتند از:

1. محافظت نوع "d" (ضد شعله - Flame Proof )
2. محافظت نوع "e" (ايمني مضاعف – Increased Safety )
3. محافظت نوع "ed" يا "de" (تركيب نوع e,d)
4. محافظت نوع "i" (ايمن ذاتي)
5. محافظت نوع "N" يا "n"
6. محافظت نوع "p"
7. محافظت نوع "o"
8. محافظت نوع "q"
9. محافظت نوع "m"
10. محافظت نوع "s"
11. محافظت نوع "كاملاً آب بندي شده"

با توجه به اينكه روش‌هاي حفاظتي d، e، q و m از روش‌هاي متداول محافظت در چراغ‌هاي ضدانفجار هستند، در ادامه به معرفي مختصر هر يك و مقايسه حفاظت‌هاي d و e با يكديگر خواهيم پرداخت. به منظور آشنايي بيشتر با ساير روش‌هاي حفاظتي نامبرده مي‌توانيد به كتاب "مرجع كاربرد استاندارد‌هاي محيط‌هاي مستعد خطر و دستگاه‌هاي ضدانفجار در صنايع نفت، گاز، پتروشيمي، شيميايي، معادن و سيلوها" مراجعه فرماييد.

محافظت نوع "d" (ضد شعله - Flame Proof )

اين سيستم به گونه‌اي طراحي شده، بدون آنكه محيط اطراف خود را شعله‌ور ساخته و يا به آن آسيب برسانند، براي تحمل انفجار داخلي گاز‌ها و بخار‌هاي قابل اشتعالي كه ممكن است به آنها وارد شوند مقاوم باشند. (كليه قطعات متصل به اين مجموعه نيز بايستي به اندازه كافي محكم و مقاوم و بدون نفوذ وصل شده باشند). لازم به ذكر است اين سيستم به نحوي طراحي شده است، كه در هنگام انفجار حرارت ايجاد شده به طور يكنواخت در سطح پخش شود.

محافظت نوع "e" (ايمني مضاعف – Increased Safety )

با انتخاب مواد اوليه با كيفيت برتر، خصوصاً از نظر پايداري حرارتي، در ساخت دستگاه دقت بيشتري صورت مي‌گيرد، تا از بروز حرارت اضافي يا جرقه و يا قوس الكتريكي در موقع عمليات عادي دستگاه پيشگيري به عمل آيد.

* اين نوع محافظت، از نوع "d" ضعيفتر است، بنابراين ممكن است در يك دستگاه قسمت‌هاي جرقه‌زا را به روش "d" و بقيه قسمت‌ها را به روش "e" محافظت نمايد.

محافظت نوع "q"

ماده اصلي مورد استفاده در اين روش، طبق استاندارد IEC 60079-5، پودر كوارتز و يا پودر شيشه است كه قطر پودر مورد استفاده حداقل 5/0 ميلي‌متر و حداكثر 1 ميلي‌متر است. معمولاً اين روش براي محافظت قطعات مورد استفده در داخل دستگاهاي ضدانفجار "e" به كار مي‌رود. به طور نمونه شركت‌هايي كه چراغ ضدانفجار با منبع نور فلورسنتي توليد مي‌كنند، بالاست‌هاي الكترونيك داخل محفظه چراغ را به روش "q" محافظت مي‌كنند.

محافظت نوع "m"

در اين نوع حفاظت، قطعاتي را كه به وسيله جرقه يا حرارت بسيار زياد خود، باعث شعله‌ور شدن گازها يا بخار‌هاي قابل اشتعال محيط اطراف خودي مي‌گردند، به نحوي در داخل لفافي از اپوكسي رزين كمپوند قرار مي‌دهند كه قادر به اشتعال محيط اطراف خود نشوند. در حفاظت نوع m بايد داغ‌ترين قطعات در شرايط عملكرد عادي و يا بروز خطا شناسايي شده و بر اساس آن درجه حرارت قابل تحمل كمپوند اطراف اين قطعات شناسايي شده كه بر اثر حرارت ايجاد شده تغيير ماهيت ندهند و يا ترك نخورد (امكان تحمل اين تغييرات دمايي را داشته باشد).

مزاياي حفاظت ايمني مضاعف "e" نسبت به حفاظت ضد شعله "d"

با توجه به گرايش صنعت روشنايي به استفاده از منابع روشنايي LED به منظور بهبود مشخصات فني الكتريكي و اپتيكي، كاهش مصرف انرژي، افزايش طول عمر، كاهش دوره‌هاي نگهداري و تعميرات و ... نياز به طراحي و توليد چراغ‌هاي ضدانفجار مناسب براي اين منابع نوري به منظور استفاده در پالايشگاه ها، پتروشيمي­ها و مناطق مستعد خطر ضروري است. در حال حاضر اكثر چراغ‌هاي LED ضدانفجار موجود در بازار ايران داراي تكنولوژی قديمي كلاس حفاظتي نوع flame proof (d) است و از سوي ديگر جديدترين تكنولوژي از نوع حفاظت increased Safety (e) است كه برخي از مزاياي اين حفاظت نسبت به كلاس حفاظتي (d) flame proof عبارتند از:

1- يكي از مهمترين مزيت‌هاي حفاظت نوع e نسبت به حفاظت نوع d نگهداري و تعميرات (Maintenance) آسان است. حفاظت نوع d داراي مسير شعله (flame path) است كه براي خاموش كردن شعله و انتقال آن به خارج از محفظه، مورد استفاده قرار مي‌گيرد. براي مهيا كردن مسير شعله مناسب، نياز است تا از تعداد زيادي پيچ bolt (با گشتاور مخصوص) استفاده شود كه طبيعتا در زمان انجام فعاليت­هاي نگهداري و تعميرات نياز است به منظور دسترسي به اجزاي داخلي باز شوند. اين موضوع نه تنها مستلزم صرف زمان زيادي است، علاوه بر اين كار را براي پرسنل نت دشوار مي سازد زيرا بايد بسيار محتاط باشند تا به مسير شعله آسيبي وارد نشود و بتواند دوباره همان شكاف و پهناي اتصال استاندارد را تضمين نمايد تا درجه حفاظتي محصول حفظ شود.  در صورتيكه در خصوص نگهداري و تعميرات چراغهاي با حفاظت نوع e بدون تغيير در ساختار كلاس حفاظتي مي‌توان تعمرات مربوطه را انجام داد.

2- از آنجايي كه محفظه نوع d بايد انفجار و فشارهاي ناشي از آن را تحمل نمايد،  بايد از محفظه با ضخامت مناسب استفاده نمود به همين دليل اين نوع محفظه‌ها نسبت به محفظه‌هاي نوع e به صورت قابل توجهي حجيم‌تر، بزرگتر و سنگين‌تر هستند كه نصب چراغ و جابه جايي آن را مشكل‌تر مي سازد و نياز به زيرساخت­هاي ويژه‌اي براي نصب آن وجود دارد.

3- در بخش اپتيك چراغ­هاي flame proof بايد از شيشه هاي بور و سيليكات ضخيم استفاده كرد كه امكان توليد آن در داخل كشور وجود ندارد (به منظور مقاومت در برابر فشار ناشي از انفجار). در حاليكه در چراغ هاي نوع e، كليه قطعات چراغ، در داخل كشور قابل ساخت است.

4- به دليل تغيير ماهيت گاز و بخار در دماهاي پايين بيشتر چراغ هاي نوع d براي نصب در دماي زير 20- درجه سلسيوس مناسب نيستند. از آنجايي كه گازهاي گروه IIC بالاترين خطر را دارند اتصالات حفاظت نوع d بايد از شكاف شعله (Gap) كمتري استفاده كنند كه ساخت آن بسيار پيچيده است. از اين رو محفظه‌هاي نوع d كمي وجود دارند كه مناسب گروه IIC باشند كه آن ها نيز هزينه بالا و همچنين نگهداري و تعميرات بسيار دشواري دارند. با عرضه محصول با حفاظت e، موضوع ذكر شده منتفي مي‌شود.

5- ورود تكنولوژي جديد به محيط‌هاي خطرناك همواره يك چالش محسوب مي‌شود و از طرفي نياز به استفاده از چراغ هاي هوشمند و فرمان پذير در صنايع روز به روز بيش تر احساس شده است. به دليل اينكه محفظه هاي نوع d ضخامت زيادي دارند لذا امكان استفاده از تكنولوژي Wifi در آن ها وجود ندارد در حاليكه اين امر به سادگي در حفاظت نوع e شرايط براي استفاده از Wifi و تكنولوژي هاي مشابه مهيا است.

6- چراغ‌هاي ضدانفجار نوع e increased Safety  ( ايمني مضاعف ) بر اساس تكنولوژي روز دنيا بوده و با توجه به اينكه همه قطعات آن داراي حفاظت ضدانفجار مي باشند ايمني آن مضاعف است و در شرايط بهره برداري نسبت به چراغهاي ضدانفجار نوع d كه داراي تكنولوژي قديمي هستند داراي ايمني بالاتري است.

با در نظر گرفتن نكات بالا، شركت صنايع روشنايي مازي­نور با داشتن نيروهاي متخصص و ماهر، تجربيات گذشته كه مبني بر عرضه محصولات خاص براي رفع نيازمندي­هاي فني صنايع مختلف بوده و همچنين داشتن ارتباطات
بين‌المللي گسترده با منابع تخصصي تأمين كننده مواد اوليه و همچنين وجود امكانات و زيرساخت­هاي فني در داخل سازمان، تصميم به طراحي و توليد اين محصول گرفته است.

علاقه‌مندان مي‌توانند جهت آشنايي بيشتر در زمينه محيط‌هاي مستعد خطر و چراغ‌هاي ضد انفجار به ويدئو بارگذاري شده در صفحه اينستاگرام شركت مازي‌نور از طريق لينك زير مراجعه نمايند.